Konserwacja architektury Zamku
Archiwum Projektów
Wprowadzenie
Zamek Królewski na Wawelu zrealizował w latach 2014-2016 międzynarodowy Projekt „Pieskowa Skała. Konserwacja architektury zamku i poszerzenie oferty edukacyjno-kulturalnej”, w ramach Programu „Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego” współfinansowanego z Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014 i Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Beneficjentem był Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki. Partnerem Projektu był Norweski Instytut Badań Powietrza NILU.Projekt obejmował kompleksowe prace w obrębie Zamku Pieskowa Skała, będącego oddziałem Zamku Królewskiego na Wawelu:
- Przeprowadzenie wielobranżowej konserwacji zamku, w tym: elewacje korpusu głównego, murów i bastionów oraz dziedzińca krużgankowego.
- Przeprowadzenie prac badawczych wystroju wnętrza kaplicy Św. Michała Archanioła, w celu rozpoznania jej pierwotnego wystroju oraz wyboru optymalnych metod zabezpieczenia i konserwacji.
- Adaptację pomieszczenia w oficynie zamku na cele edukacyjno-kulturalne oraz zakup wyposażenia.
- Digitalizację wybranych zbiorów, przygotowanie interaktywnych prezentacji multimedialnych i filmów, wizualizacji oraz gier o charakterze promocyjno-dydaktycznym.
- Zakup i instalację nośników informacyjnych na dziedzińcu zewnętrznym: infokiosku, mobilnego systemu wystawienniczego, makiety zamku dla osób niewidomych.
Ponowne udostepnienie Zamku zwiedzającym: 28 kwietnia 2016.
KOSZT PROJEKTU 12 792 512 PLN
DOFINANSOWANIE EOG 85%
DOFINANSOWANIE MKIDN 15%
Zespół Projektu:
Kierownik Projektu – Hubert Piątkowski
Inspektor wiodący Projektu – Jarosław Skrzypek
Koordynator Projektu ds. finansowych – Bożena Westen
Opis Projektu
Zespół zamkowy w Pieskowej Skale poddany został pracom konserwatorskim i adaptacyjnym w okresie od końca lat 40-tych do początku lat 60-tych XX wieku, z przeznaczeniem dla obecnej funkcji muzealnej, jako oddziału Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu (obecnie Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki).
Po upływie 50 lat od powyższych prac stało się koniecznym przeprowadzenie ponownej, kompleksowej konserwacji całego zespołu, z uwagi na naturalne procesy starzenia i zużycia technicznego, a także z uwagi na zmiany w wymaganiach techniczno-budowlanych.
Zakres prac, które wyznaczono w ramach projektu jako priorytetowe, uwzględniał przede wszystkim pogarszający się stan zespołu zabytkowego, potrzebę uporządkowania obsługi ruchu turystycznego oraz konieczność podniesienia jakości usług.
Zadania stanowiące przedmiot projektu
Wielobranżowa konserwacja zamku
Prace konserwatorskie przeprowadzono w obrębie elewacji korpusu głównego, murów i bastionów oraz dziedzińca krużgankowego (łącznie o całkowitej powierzchni ca 12.500 m2); objęły one:- naprawę zagrożonych elementów konstrukcji murów i pęknięć otworów okiennych,
- zabezpieczenie przeciwwilgociowe murów zamku i bastionów,
- prace konserwatorskie przy elewacjach i kamieniarce,
- prace konserwatorskie w krużgankach zamku,
- prace konserwacyjne przy stolarce drzwiowej i okiennej.
Prace badawcze wystroju wnętrza kaplicy Św. Michała Archanioła
Kaplica pod wezwaniem Św. Michała w Zamku w Pieskowej Skale została wzniesiona w połowie w. XVII z wykorzystaniem murów dawnego, średniowiecznego zamku górnego. Fundatorem kaplicy był ówczesny właściciel Pieskowej Skały miecznik koronny Michał Zebrzydowski (1613-67). On też zapewne wybrał swego patrona, Św. Michała, na opiekuna świątyni.
W dolnej kondygnacji (odpowiadającej I piętru krużganków) budowla mieści kryptę, w górnej zaś znajduje się właściwe wnętrze sakralne. Budowniczowie kaplicy posłużyli się tradycyjnym już w XVII wieku – schematem kaplicy kopułowej. Zewnętrzna architektura kaplicy jest skromna, pozbawiona ozdób i artykulacji. Wewnątrz w pomieszczeniu sakralnym najbardziej ozdobnymi elementami są zakomponowane na zasadzie łuków triumfalnych ściany wschodnia i zachodnia oraz czasza kopuły z bogata dekoracją sztukatorską. Późniejsza jest dekoracja malarska (lata 30 w. XX) autorstwa Adama Rogala Zawadzkiego. Niestety nie zachowało się oryginalne wyposażenie kaplicy.
Badania
Głównym celem badań było możliwie pełne rozpoznanie oryginalnego, pierwotnego wystroju wnętrza kaplicy, co pozwoliło na sformułowanie właściwego programu przyszłych prac konserwatorskich. Działania badawcze zmierzały do określenia zasięgu występowania malowideł na ścianach oraz w kopule sklepienia kaplicy. Przedmiotem badań był zarówno zasięg pierwotny, jak i zaistniały w obecnym stanie zachowania obiektu. W badaniach tych uczestniczył partner norweski: NILU – Norsk Institutt for Luftforskning, odpowiedzialny za badanie stanu powietrza atmoferycznego w kaplicy, w tym zanieczyszczeń i wpływu tych warunków na stan zachowania substancji zabytkowej. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż pomiary stężeń m.in. O3, SO2, NO2, prowadzone będą przy zastosowaniu innowacyjnych dozymetrów EWO, opracowanych przez norweskiego partnera projektu.Zakres prac:
1. Wykonanie badań konserwatorskich wystroju wnętrza kaplicy Św. Michała Archanioła.
2. Wykonanie prac badawczych obejmujących oznaczenie zmian wilgotności oraz zawartości i rodzaju soli w ścianach w kaplicy pod wezwaniem Św. Michała i przyległych pomieszczeń w zamku w Pieskowej Skale.
3. Wykonanie prac badawczych obejmujących oznaczenie pleśni i grzybów w ścianach w kaplicy pod wezwaniem Św. Michała i przyległych pomieszczeń.
4. Dezynfekcja pleśni i grzybów w ścianach w kaplicy pod wezwaniem Św. Michała i przyległych pomieszczeń.
Partnerem Projektu jest Norweski Instytut Badań Powietrza NILU – instytucja, która w ciągu ostatnich 15 lat przeprowadziła wiele szeroko zakrojonych projektów z zakresu badań jakości powietrza i konserwacji dorobku kulturalnego.
Adaptacja pomieszczenia w oficynie zamku na cele edukacyjno-kulturalne
Główny cel to poszerzenie oferty edukacyjno-kulturalnej Zamku, skierowanej zarówno do dorosłych, dzieci i młodzieży szkolnej. Profesjonalna sala – wyposażona w sprzęt multimedialny oraz meble zakupione w ramach Projektu – będzie miejscem spotkań, w trakcie których odwiedzający przygotują się do wizyty w zamku. Inne zajęcia posłużą przypomnieniu, uporządkowaniu i podsumowaniu wiadomości zebranych w trakcie zwiedzania muzeum. Dzięki zamontowanej pochylni dla wózków inwalidzkich, sala jestw pełni dostępna dla osób niepełnosprawnych.
Wśród materiałów wspomagających działania edukacyjne znajdą się między innymi interaktywne rekonstrukcje przybliżające fazy rozwoju architektury zamku, gry multimedialne, prezentacje ilustrujące opowieści historyczne.
Wśród materiałów wspomagających działania edukacyjne znajdą się między innymi interaktywne rekonstrukcje przybliżające fazy rozwoju architektury zamku, gry multimedialne, prezentacje ilustrujące opowieści historyczne.
Digitalizacja wybranych zbiorów oraz utworzenie wirtualnego muzeum
W trakcie realizacji tego etapu zdigitalizowano wybrane obiekty muzealne. Efekt tych prac posłużył do utworzenia wirtualnego muzeum, a także przygotowania interaktywnych prezentacji multimedialnych, filmów, wizualizacji oraz gier o charakterze promocyjno-dydaktycznym o Zamku w Pieskowej Skale.
Materiały zostaną przygotowane (w kilku wersjach językowych) pod kątem instalacji na stronie internetowej Zamku oraz w infokiosku (który dostępny będzie na dziedzińcu zewnętrznym), a także jako materiał dydaktyczny do prowadzenia zajęć edukacyjno-kulturalnych.
Materiały zostaną przygotowane (w kilku wersjach językowych) pod kątem instalacji na stronie internetowej Zamku oraz w infokiosku (który dostępny będzie na dziedzińcu zewnętrznym), a także jako materiał dydaktyczny do prowadzenia zajęć edukacyjno-kulturalnych.
Instalacja infokiosku na dziedzińcu zewnętrznym
Dzięki realizacji tego zadania będzie możliwe zapoznanie się z bieżącą ofertą turystyczną i edukacyjno-kulturalną Zamku, skorzystanie z wybranych serwisów internetowych, a także uczestniczenie w wirtualnej wycieczce po muzeum i pozyskania informacji o wybranych zabytkach muzeum pieskoskalskiego.
Montaż mobilnego systemu wystawienniczego na dziedzińcu zewnętrznym
Lokalizacja ma zasadnicze znaczenie dla działań informujących o ofercie Zamku. Miejsce jest ogólnie dostępne dla odwiedzających, nawet poza godzinami otwarcia wystaw. Plansze, wzbogacone zdjęciami, będą zawierać informacje o historii Zamku, wystawach stałych i czasowych oraz wydarzeniach kulturalnych. Materiał przygotowany w języku polskim i angielskim.
Partner projektu
Partnerem Projektu jest Norweski Instytut Badań Powietrza NILU – instytucja, która w ciągu ostatnich 15 lat przeprowadziła wiele szeroko zakrojonych projektów z zakresu badań jakości powietrza i konserwacji dorobku kulturalnego.
Przez ostatnie trzy lata NILU była zaangażowana w dwa projekty z dziedziny technologii środowiskowej i dorobku kulturalnego w ramach 7 Programu Ramowego UE: projekt PROPAINT, który dotyczył poprawy warunków wewnątrz gablot mikroklimatycznych do przechowywania obrazów podczas ekspozycji, magazynowania i transportu, zwłaszcza z użyciem ram mikroklimatycznych; oraz będący wciąż w toku projekt MEMORI, polegający na opracowaniu i wprowadzeniu nowego przenośnego urządzenia podręcznego do wykonywania pomiarów jakości powietrza pomieszczeń, gdzie są lub miałyby być przechowywane zabytki, a także umożliwiającego ocenę wpływu zanieczyszczeń na zabytki ruchome i jego złagodzenie.
Oprócz udziału w dużych projektach unijnych, N ILU angażowała się również w kilka projektów EOG, z zakresu konserwacji zabytków, przy udziale co najmniej jednego partnera z kraju organizującego dany projekt, w tym:
- Ocena jakości powietrza dla przestrzeni przechowywania zbiorów litewskiego Muzeum Teatru, Muzyki i Kina;
- Ocena jakości powietrza i potencjalnego ryzyka dla miejsca przechowywania zbiorów ksiąg i manuskryptów praskiej Biblioteki Narodowej w budynku Clementinium;
- Ocena stopnia zagrożenia korozją atmosferyczną w Warszawie oraz ocena stopnia narażenia na działanie korozji eksponatów w Muzeum Kolejnictwa w Warszawie;
- Ocena jakości powietrza i ryzyka wystąpienia działań niepożądanych dla zbiorów Nowych Sukiennic w Krakowie, tuż po remoncie wiosennym w 2010 roku;
- Ocena aktualnej jakości powietrza oraz opracowanie nowej ramy mikroklimatycznej dla chorągwi jedwabnych na Zamku Królewskim na Wawelu w Krakowie.
NILU funkcjonuje również jako centrum informacji i danych w ramach długofalowego projektu EKG o nazwie ICP Materials International Cooperative.
NILU uczestniczy w wieloletnim Międzynarodowym Programie Współpracy nad Wpływem Zanieczyszczenia Powietrza na Materiały, włączając obiekty Dziedzictwa Kulturowego (UN/ECE International Cooperative Programe on Effects of Air Pollution on Materials, including Historic and Cultural Monuments, UN ECE ICP Materials) w ramach którego dokonuje się pomiarów jakości powietrza i wpływów efektów degradacji na dane materiały na terenie całej Europy oraz prowadzi się ocenę ryzyka wystąpienia zagrożeń dla zabytków nieruchomych.
Nieprzerwanie współpracuje z partnerami norweskimi w zakresie kontroli jakości powietrza i konserwacji zabytków. W ramach tej współpracy, działania NILU przynoszą pożądane efekty, zarówno ku satysfakcji lokalnych społeczności, jak i z korzyścią dla narodowego dziedzictwa.
W ciągu ostatniego roku współpracy z obecnymi, jak i nowymi partnerami, NILU dowiodło, że jest w stanie jeszcze lepiej wykorzystać oferowane do tej pory metody badawcze, przeprowadzać analizy wyników i uzyskiwać efekty pracy w ramach umów partnerskich.
Projekt „Pieskowa Skała. Konserwacja architektury zamku i poszerzenie oferty edukacyjno-kulturalnej” współfinansowany z Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014 i Norweskiego Mechanizmu Finansowego
w ramach Programu „Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego”
